Ο ύπνος τρέφει τα παιδιά…» λέει ο λαός και σύμφωνα με τους επιστήμονες πρόκειται για μια φράση που κρύβει αρκετή αλήθεια μέσα της. Και αυτό γιατί η αυξητική ορμόνη, που θεωρείται υπεύθυνη μεταξύ άλλων και για την ανάπτυξη, εκκρίνεται σε μεγάλες ποσότητες κυρίως κατά τη διάρκεια του ύπνου. Γι’ αυτό άλλωστε τα βρέφη κοιμούνται περισσότερο από όλους, ενώ και τα παιδιά χρειάζονται πολλές ώρες ύπνου.
Στην πραγματικότητα ο ύπνος δεν είναι απαραίτητος μόνο για την ξεκούραση. Είναι ο «μαγικός» μηχανισμός που επιτρέπει στο μυαλό να επεξεργαστεί, να ταξινομήσει, να συσχετίσει τις δραστηριότητες της ημέρας και να συνθέσει την πραγματικότητα. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι στη διάρκεια του ύπνου τα παιδιά συνειδητοποιούν την εικόνα του κόσμου που τα περιβάλλει και τη θέση τους μέσα σε αυτόν. Και κάθε βράδυ ο κόσμος αυτός επαναπροσδιορίζεται βάσει των νέων πληροφοριών που συγκέντρωσε το παιδί στη διάρκεια της ημέρας.
Στην εποχή μας, όμως, η σημασία του ύπνου τείνει να υποτιμηθεί, αφού συχνά το πρόγραμμα δραστηριοτήτων των παιδιών μας αφήνει όλο και λιγότερα περιθώρια ξεκούρασης και ύπνου, κάτι που μπορεί να έχει επιπτώσεις.
Πώς θα καταλάβουμε αν το παιδί μας κοιμάται αρκετά;
Ενα παιδί μπορεί να μη χορταίνει ύπνο λόγω του προγράμματος ύπνου που έχει υιοθετήσει η οικογένεια. Αν, δηλαδή, οι δραστηριότητες του παιδιού ολοκληρώνονται αργά μέσα στην ημέρα, τότε όλη η ρουτίνα του ύπνου πηγαίνει πίσω, με αποτέλεσμα να κοιμάται αργά. Αν χρειάζεται, δε, να ξυπνήσει νωρίς για τον παιδικό σταθμό ή το σχολείο, τότε οι ώρες ύπνου του είναι πραγματικά περιορισμένες. Επιπλέον, στην περίπτωση που στο πρόγραμμά του υπάρχει μεσημεριανή σιέστα, τότε και πάλι ο βραδινός ύπνος μετατίθεται για αργότερα από ό,τι είναι το ενδεδειγμένο, με αποτέλεσμα το παιδί να έχει μπει σε έναν φαύλο κύκλο έλλειψης ύπνου.
Ωστόσο, το πρόβλημα μπορεί να μην είναι η καθημερινότητά του, αλλά το παιδί να μην κοιμάται τις ώρες που θα έπρεπε, σύμφωνα με την ηλικία του, εξαιτίας κάποιας παθολογικής αιτίας. Από μια απλή ίωση που το ταλαιπωρεί – κυρίως λόγω του βήχα –, τα κρεατάκια ή το στραβό διάφραγμα έως πιο σοβαρά ζητήματα που έχουν ψυχολογική βάση, όπως στρες ή φόβος, είναι παράγοντες που θα μπορούσαν να στερήσουν τον ύπνο από ένα παιδί. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν στον παιδίατρο ή κάποιον ειδικό, καθώς η μακροχρόνια έλλειψη ύπνου μπορεί να προκαλέσει από απλά συμπτώματα έως καθυστέρηση της ανάπτυξης.
Τι πρέπει να προσέχουμε
Τα απλά συμπτώματα της μακροχρόνιας έλλειψης ύπνου είναι εμφανή: το παιδί θα δείχνει κουρασμένο, εκνευρισμένο, θα γκρινιάζει, δεν θα ξέρει τι του φταίει, δεν θα συγκεντρώνεται στις δραστηριότητες ή στο παιχνίδι του και δεν θα τρώει με όρεξη. Μπορεί επίσης να είναι υποτονικό ή αντίθετα υπερδραστήριο. Επιπλέον, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι σπάνιο ένα παιδί να μην κοιμάται για μεγάλο διάστημα λιγότερες ώρες από αυτές που του χρειάζονται, αφού η κούραση θα το αναγκάσει να αυξήσει τις ώρες ύπνου. Αν όμως διαπιστώσουμε ότι τα συμπτώματα επιμένουν, τότε θα πρέπει να ζητήσουμε βοήθεια για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.
Αιτίες που μπορεί να επηρεάζουν τον ύπνο του παιδιού
Το άγχος του αποχωρισμού, ιδιαίτερα για τα μικρότερα παιδιά που έχουν συνηθίσει να κοιμούνται μαζί με τους γονείς τους ή να τα νανουρίζουν, μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στον ύπνο. Συνήθειες που δεν συμβάλλουν στη χαλάρωση του παιδιού ώστε να προετοιμαστεί για έναν ήρεμο ύπνο, όπως αργοπορημένο ή καθόλου βραδινό φαγητό, πολύ ζεστό ή πολύ κρύο δωμάτιο.
Το έντονο παιχνίδι και τα πολλά οπτικά ερεθίσματα – ειδικά η τηλεόραση ή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια – μπορεί να έχουν επίπτωση τόσο στις ώρες όσο και στην ποιότητα του ύπνου του παιδιού. Ο καβγάς μεταξύ των γονιών είναι ένας αρκετά στρεσογόνος παράγοντας για ένα παιδί, που θα δυσκολευτεί να ηρεμήσει ώστε να απολαύσει τον ύπνο του.
Το παιδί μπορεί να βιώνει αγχωτικές καταστάσεις που ενδεχομένως έχουν να κάνουν με μια μετακόμιση, την αλλαγή σχολείου, το διαζύγιο των γονιών ή κάποιο άλλο σοβαρό οικογενειακό πρόβλημα.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Το παιδί, ήδη από τη βρεφική ηλικία, έχει ανάγκη από ένα σταθερό ωράριο ύπνου και μια ρουτίνα που θα το χαλαρώσει ώστε να παραδοθεί γλυκά στην αγκαλιά του Μορφέα. Το πρόγραμμα αυτό θα βοηθήσει το παιδί να αποκτήσει σωστές συνήθειες ύπνου και γι’ αυτό οι γονείς θα πρέπει να επιδείξουν αποφασιστικότητα στην εφαρμογή του, ακόμη κι όταν τα παιδιά δεν θέλουν να πειθαρχήσουν. Αλλωστε, ένα παιδί δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει πόσο ανάγκη έχει τον ύπνο, αλλά ούτε και πόσο κουρασμένο είναι ώστε να ζητήσει το ίδιο να πάει για ύπνο.
Πρώτο μέλημα των γονιών θα πρέπει να είναι να σταματήσει η έντονη δραστηριότητα των παιδιών περίπου μία ώρα πριν από τον ύπνο. Κι αφού φροντίσουν να καταναλώσει το παιδί ένα ελαφρύ δείπνο ή ζεστό γάλα, να του κάνουν ένα χαλαρωτικό μπάνιο με χλιαρό νερό. Στη συνέχεια, να το νανουρίσουν ή να του διαβάσουν ένα παραμύθι και να το τακτοποιήσουν στο κρεβάτι του, πριν πουν «καληνύχτα». Το παιδί θα πρέπει να αισθάνεται άνετα στον ύπνο του, κάτι που σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι ζεστά ή δροσερά – ανάλογα με την εποχή – ντυμένο και η θερμοκρασία στο δωμάτιο δεν θα πρέπει να ξεπερνά τους 19-20 βαθμούς.
