Όταν αναφερόμαστε στον αρχιστράτηγο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, στον στρατάρχη Γεώργιο Καραϊσκάκη, στον οπλαρχηγό Νικηταρά τον Τουρκοφάγο ή τον μπουρλοτιέρη Κωνσταντίνο Κανάρη, τον ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη, τον στρατηγό Μακρυγιάννη και σε τόσες άλλες ηγετικές μορφές της Επανάστασης, έχουμε στο μυαλό μας μια συγκεκριμένη μορφή για τον καθένα.
Γράφει ο Γεώργιος Σαρρής
Τον «Γέρο του Μοριά» για παράδειγμα τον φανταζόμαστε με μακριά μαλλιά και μουστάκι, τον Μακρυγιάννη με κεφαλοδέσι και όπλα ζωσμένα στη μέση, ενώ τον Καραϊσκάκη με παχύ μουστάκι και φέσι. Έτσι άλλωστε τους έχουμε δει να αναπαριστώνται στους πίνακες που κοσμούν τις σχολικές αίθουσες ή στα βιβλία. Πώς προέκυψαν όμως αυτές οι εικόνες;
Δεν υπήρχε (ακόμη) φωτογραφική μηχανή
Φωτογραφίες προφανώς και δεν υπήρχαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 καθότι η τέχνη της δημιουργίας οπτικών εικόνων μέσω της αποτύπωσης του φωτός με τη μορφή που την γνωρίζουμε σήμερα έκανε τα πρώτα της βήματα το 1826, αλλά και πάλι ήταν σε πολύ πρώιμο στάδιο -σκεφτείτε ότι για να βγει η πρώτη χημική φωτογραφία απαιτήθηκαν συνολικά 8 ώρες έκθεσης στο φως.
Υπαίτιος για τις γνωστές σε όλους μας προσωπογραφίες των ηρώων του εθνικοαπελευθερωτικού μας Αγώνα όσο κι αν ακούγεται παράδοξο ήταν ένας Γερμανός υπολοχαγός, ο Καρλ Κράτσαϊζεν. Πάμε όμως να τα πάρουμε με τη σειρά.
Άφιξη στο Ναύπλιο
Το 1826 φθάνει από τη Βαυαρία στο επαναστατημένο Ναύπλιο μια ομάδα από νεαρούς που αν και δεν ξέρουν ούτε μια ελληνική λέξη, έχουν ενθουσιαστεί από τον ξεσηκωμό του γένους μας κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό που ζητούν είναι να πολεμήσουν κι αυτοί με όλες τις δυνάμεις τους κατά των Τούρκων. Υπολοχαγός τους είναι ένας 32χρονος ονόματι Καρλ Κράτσαϊζεν που είχε ακολουθήσει από νωρίς στη ζωή του την στρατιωτική καριέρα. Το 1813 είχε πολεμήσει κατά της Γαλλίας στους ναπολεόντειους πολέμου και γνώριζε καλά τον χειρισμό των όπλων.
Τους προωθούν στο πεδίο της μάχης
Οι Έλληνες τον προωθούν μαζί με τους υπόλοιπους εθελοντές στα πεδία των μαχών. Πολλοί απ’ αυτούς θα χάσουν τη ζωή τους σε σημαντικές συγκρούσεις για την εξέλιξη της Επανάστασης, όπως συνέβη άλλωστε και με άλλους φιλέλληνες που εκτίμησαν τον Αγώνα για την ελευθερία ενός μικρού χριστιανικού λαού της νοτιοανατολικής γωνιάς των Βαλκανίων και δεν δίστασαν να δώσουν ακόμη και τη ζωή τους. Ο νεαρός Γερμανός αξιωματικός Κράτσαϊζεν επέζησε. Έμεινε έναν χρόνο στον τόπο μας και μετείχε μεταξύ άλλων στην πολιορκία της Ακρόπολης, που εκτυλίχθηκε το χρονικό διάστημα μεταξύ Αυγούστου 1826 και Μαΐου 1827. Παραδόξως όμως η προσφορά του ήταν εξίσου πολύτιμη και σε ένα άλλο πεδίο που προφανώς ούτε ο ίδιος θα μπορούσε να φανταστεί.
Σχεδίαζε από χόμπι
Ήταν αυτοδίδακτος ζωγράφος και σχεδιαστής. Όποτε έβρισκε χρόνο έπαιρνε την ακουαρέλα του και σχεδίαζε με μολύβι ή κάρβουνο τις εικόνες που αντίκριζε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Κανόνια, πλοία, τοπία, σπίτια, εικόνες από την καθημερινή ζωή, ενδυμασίες, κάστρα και πολλά άλλα. Χαρακτηριστικά είναι τα σχέδιά του για το Ναύπλιο, την Αίγινα και την Ακρόπολη της Αθήνας καθώς επίσης και του πρώτου ελληνικού ατμόπλοιου, του «Καρτερία», καθώς ήταν παρών στον κατάπλου που πραγματοποιήθηκε στον Πόρο. Αποτύπωσε όμως στο χαρτί και κάτι ακόμη πιο σημαντικό, τα πορτρέτα ηγετικών μορφών της Επανάστασης που συνάντησε στα στρατόπεδα και στην Γ’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου.
Ποιες προσωπικότητες ζωγράφισε
Φιλοτέχνησε μεταξύ άλλων τα πορτρέτα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (είναι η κλασική μορφή που υπήρχε παλαιότερα και στο πεντοχίλιαρο), του Νικήτα Σταματελόπουλου (Νικηταρά του Τουρκοφάγου), του Γιακουμάκη Τομπάζη, του Γεώργιου Κουντουριώτη, του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του Ιωάννη Μακρυγιάννη, του Κωνσταντίνου Νικόδημου, του Ιωάννη Μακρή, του Ανδρέα Ζαΐμη, του Κωνσταντίνου Κανάρη, του Γεώργιου Σισίνη, του Κίτσου Τζαβέλα, του Ανδρέα Μιαούλη, του Ιωάννη Μιλαΐτη, του Ιωάννη Μαυρομιχάλη, του Δημήτριου Πλαπούτα, του Κωνσταντίνου Αξιώτη, του Ιωάννη Φιλήμονα, του Ιωάννη Πέτα, του Κωνσταντίνου Μπότσαρη, των φιλελλήνων Κάρολου Φαβιέρου, Φρανκ Χέιστινγκς και Τόμας Γκόρντον αλλά και του στρατάρχη Γεώργιου Καραϊσκάκη. Η προσωπογραφία του τελευταίου είχε μείνει προς στιγμήν ημιτελής καθώς ξεκίνησε να φιλοτεχνείται λίγο πριν τον θάνατό του, τον Απρίλιο του 1827.
Συνολικά φιλοτέχνησε 91 πίνακες εκ των οποίων οι 21 είναι υδατογραφίες τοπίων και οι υπόλοιποι 70 σχέδια με μολύβι προσώπων, μνημείων και πολεμικών συνθέσεων. Το καλό είναι ότι έβαζε τους ήρωες και τις άλλες σημαντικές προσωπικότητες και υπέγραφαν τις προσωπογραφίες τους πιστοποιώντας με αυτό τον τρόπο την αυθεντικότητα και τη μοναδικότητα των απεικονίσεων.
Στη Γερμανία η λιθογράφηση
Όταν επέστρεψε στη Βαυαρία το 1827, ο Κράτσαϊζεν λιθογράφησε τα σχέδιά του και κυκλοφόρησαν σε επτά διαφορετικά λευκώματα από το 1827 έως το 1931 υπό τον γενικό τίτλο «Bildnisse ausgezeichneter Griechen und Philhellenen nebst einigen Ansichten und Trachten. Nach der Natur gezeichnet und herausgegeben von Karl Krazeisen» («Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες σχεδιασμένες εκ του φυσικού και δημοσιευμένες από τον Καρλ Κράτσαϊζεν»).
Κληρονομιά στην κόρη του
Ο αυτοδίδακτος καλλιτέχνης πέθανε το Μόναχο το 1878 και οι λιθογραφίες κληροδοτήθηκαν στην στην κόρη του Μαρία, που και αυτή με τη σειρά της τα άφησε στον άντρα της, τον ρωσικής καταγωγής καθηγητή Ιών Φετώφ. Για την ύπαρξη των πορτρέτων ο σημαντικός Έλληνας ζωγράφος του 19ου αιώνα Νικόλαος Γύζης (1842-1900) που ζούσε στο Μόναχο. Αναζήτησε στην πόλη τον Φετώφ και όταν είδε από κοντά τα σχέδια κατάλαβε ότι πρόκειται για εθνικό θησαυρό.
Αποκτήθηκαν έναντι 200.000 δραχμών
Έπεισε τον κάτοχο να καταθέσει πρόταση στην Ελλάδα προκειμένου να τα πουλήσει και μετά από διαπραγματεύσεις η Εθνική Πινακοθήκη υπό τη διεύθυνση του Ζαχαρία Παπαντωνίου αγόρασε τα λιθογραφήματα το 1926, εκατό χρόνια δηλαδή μετά τη δημιουργία τους, έναντι 200.000 δραχμών. Σήμερα βρίσκονται στην αίθουσα «Ελευθέριος Βενιζέλος» του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Αθηνών, στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής επί της οδού Σταδίου.
* Ο Γεώργιος Σαρρής είναι δημοσιογράφος – μέλος της ΕΣΗΕΑ, τιμηθείς από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με το Βραβείο Αθ. Μπότση για την αντικειμενική και με πληρότητα παρουσίαση ιστορικών πολιτικών θεμάτων.
