Παναγιώτης Θωμόπουλος: Το απατηλό δημοσιονομικό πλεόνασμα

Οταν προς το τέλος του 2016 διάβασα ότι το πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα (ΠΔΠ) ήταν 4,5% του ΑΕΠ (έλλειμμα 2,1% το 2015) σκέφθηκα ότι η Ελλάδα πάλι «θαυματούργησε»: ίσως η μοναδική χώρα που βελτίωσε το ΠΔΠ κατά 6,5% του ΑΕΠ με μείωση του ΑΕΠ 0,4%. Η κατά σχεδόν 10% του ΑΕΠ βελτίωση το 2014 οφείλεται στην οικονομική πολιτική που συνέδραμε στην άνοδο της εμπιστοσύνης επιχειρήσεων και καταναλωτών, συμβάλλοντας σε αύξηση 0,7% του ΑΕΠ το 2014, η πρώτη μετά 6ετή πτώση, με το ΠΔΠ να γυρίζει θετικό (0,4% του ΑΕΠ) έπειτα από 12ετία αρνητικών ΠΔΠ.

Δεύτερες σκέψεις: το υψηλό ΠΔΠ του 2016 (πολύ πάνω από το 0,5% στόχο του μνημονίου) που διατυμπανίσαμε, μήπως δικαιώνει αυτούς που ισχυρίζονται ότι οι Ελληνες είναι πολύ πλούσιοι αλλά το κρύβουν. Ισως με καλυμμένο τρόπο ήταν ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν οι εταίροι μας (μετά το επώδυνο α΄ εξάμηνο) για να δεσμευθεί η Ελλάδα (μνημόνιο Ιουλίου 2015) ότι θα διατηρήσει μεγάλα ΠΔΠ: 0,5% του ΑΕΠ το 2016, σταδιακά στο 3,5% το 2018 και μετέπειτα. Βλέποντας όμως την ανεργία στα ύψη, δραματική μείωση μισθών και συντάξεων, κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων, μαζική μετανάστευση, σκέφθηκα ότι οι εταίροι μας σφάλλουν. Εκ των υστέρων η ΕΛΣΤΑΤ αναθεώρησε το ΠΔΠ στο πιο ρεαλιστικό 3,6% του ΑΕΠ το 2016. Μελέτη της ΕΚΤ (Απρίλιος 2014) αναλύει ότι μεγάλες δημοσιονομικές προσαρμογές (fiscal consolidation) σε κράτη σε βαθιά ύφεση (hysteresis) συχνά έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα του επιδιωκομένου (self-defeating), με το δημόσιο χρέος (Δ.Χ.) να αυξάνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ λόγω μείωσης του ονομαστικού ΑΕΠ. Πράγματι στην Ελλάδα μειωνόταν έως το 2016, και η μετέπειτα μικρή αύξηση επέτρεψε τη σταθεροποίηση του Δ.Χ. περί το υψηλό 177% του ΑΕΠ.

Οι αναγκαίες εμπροσθοβαρείς διορθωτικές πολιτικές, όπως αυτές που επιβλήθηκαν μετά το 2010, για να μην παγιωθούν πολυετείς στρεβλώσεις που παγιδεύουν χώρες στον φαύλο κύκλο των επαναλαμβανόμενων δημοσιονομικών ελλειμμάτων και υφέσεων, αναπόφευκτα έχουν οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Ως εναλλακτική λύση της λιτότητας το 2015 ξένοι οικονομολόγοι/αερολόγοι συμβούλευαν την υιοθέτηση διπλού νομίσματος, ξεχνώντας ότι αντίστοιχα πειράματα έχουν βυθίσει την Αργεντινή σε συνεχείς βαθιές κρίσεις – τώρα διανύει την 7η των τελευταίων 70 ετών. Ευτυχώς με τη βοήθεια των εταίρων μας αποφύγαμε την ολική καταστροφή, που πρώτο θύμα θα ήταν οι τραπεζικές καταθέσεις των πολιτών. Ομως οι αμφιταλαντεύσεις της οικονομικής πολιτικής οδήγησαν στην ωθούμενη από τον τουρισμό αδύναμη μέση αύξηση του ΑΕΠ (0,7% 2015-2018, σε συγκρίσιμα Ε.Ε. κράτη τριπλάσια), η οποία επιπλέον υποκρύπτει χειροτέρευση της αναπτυξιακής προοπτικής. Και αυτό γιατί η αποεπένδυση (11% του ΑΕΠ ακαθάριστες επενδύσεις είναι μικρότερες της απομείωσης του παγίου κεφαλαίου και αποσβέσεων – 13-14% του ΑΕΠ) και η φυγή προσωπικού με δεξιότητες (brain drain) συνέδραμαν στη συρρίκνωση του παραγωγικού δυναμικού (potential output). Μέχρι σήμερα η μείωσή του από το 2008 είναι 15% και συνέβαλε κατά τα 2/3 στην 23% μείωση του ΑΕΠ και στην 10% μείωση της παραγωγικότητας, που είναι καθοριστικοί παράγοντας της ανάπτυξης. Η κατάντια πολλών δρόμων, δημοσίων κτιρίων (σχολεία, νοσοκομεία κ.λπ.) δεν αρμόζει σε μεσαίου κατά κεφαλήν εισοδήματος κράτη, και πολυδιαφημιζόμενα δημόσια έργα –ξήλωνε/ράβε– εκτελούνται με ρυθμό χελώνας, και αγνοώντας τις οικολογικές/περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις οι υποδομές βραδέως διαβρώνονται.

Οι κρατικές επενδύσεις έχουν «κολλήσει» σε περίπου 6 δισ. ευρώ ετησίως που δεν καλύπτουν ούτε το κόστος συντήρησης, και όταν η κατάσταση φθάσει σε οριακό σημείο, το κόστος επισκευής θα είναι πολλαπλάσιο του κόστους συντήρησης. Επιπλέον χαμηλές δημόσιες επενδύσεις σημαίνει ότι χάνονται οι μεγάλες επιδοτήσεις από την Ε.Ε. Η απώλεια είναι περί τα 800 εκατ. ευρώ ετησίως για συγχρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ (2014-2020) δαπάνες, δηλ. μικρή απορροφητικότητα συγκριτικά με άλλα κράτη της Ε.Ε. Αν δεν υπήρχε η απώλεια αυτή το ΑΕΠ θα αυξανόταν κατά 0,3-0,5% ταχύτερα (2015-2019) και περί το 1% μακροπρόθεσμα δημιουργώντας ανάλογες υψηλόμισθες θέσεις εργασίας.

Δεν είναι μόνο η αποεπένδυση που εμποδίζει την ανάκαμψη να μετουσιωθεί σε δυναμική ανάπτυξη (3-4% ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ) αλλά και η αποψίλωση του κοινωνικού κράτους και των δημοσίων υπηρεσιών, που πλήττει κυρίως τους οικονομικά ασθενέστερους, επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη, όπως όλοι οι σοβαροί οικονομολόγοι πλέον αποδέχονται. Χωρίς δυναμική ανάπτυξη η γήρανση του πληθυσμού οδηγεί σε οικονομικοκοινωνική κατολίσθηση, υποσκάπτοντας και το διεθνές κύρος και τη διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας σε μια εποχή που οι διεθνείς ισορροπίες και συμμαχίες δοκιμάζονται.

Απαιτούνται άμεσα ριζικές πολιτικές για να αντιστρέψουμε: Την ισοπέδωση της παιδείας – στα δημόσια σχολεία ελλείψεις εκπαιδευτικών, ξεπερασμένα βιβλία, απορρίπτοντας τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό η ιδεολογική επίθεση στην αριστεία και ο συμβιβασμός με τη μετριότητα εμποδίζουν την κοινωνική κινητικότητα και οι καταλήψεις στα πανεπιστήμια δεν επιτρέπουν την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και μάθησης εμποδίζοντας την ανάδειξη ταλαντούχων Ελλήνων (εξαναγκάζονται να μεταναστεύσουν) στερώντας μας την αέναο κινητήριο δύναμη όχι μόνο της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά και της Δημοκρατίας. Η Τουρκία ξεπέρασε την Ελλάδα στη διεθνή κατάταξη γνώσεων των μαθητών (PISA του OECD) και ο Ερντογάν θα πρέπει να είναι υπερήφανος και όχι για πολλά άλλα. Την κατάρρευση της δημόσιας υγείας – ελλείψεις γιατρών, φαρμάκων, κρεβατιών κλπ. και αναγκαστικά ο μέσος Eλλην δαπανά διπλάσιο από τον Ευρωπαίο ποσοστό του εισοδήματός του στην ιδιωτική υγεία.

Επρεπε να πεθάνει κατά τη διακομιδή της με το ΕΚΑΒ από την Ηλεία προς τα Ιωάννινα διάσημη πανεπιστημιακή καθηγήτρια, για να μάθει όλη η Ελλάδα ότι στην Πάτρα –η τρίτη ελληνική πόλις– είχε κλείσει το καρδιοχειρουργικό τμήμα το 2015 λόγω έλλειψης πόρων, και γραφειοκρατικές αγκυλώσεις δεν επέτρεπαν στο ΕΚΑΒ της Δυτικής Ελλάδος να πάει στην κοντινότερη Αθήνα. Τη χειροτέρευση των αστικών  συγκοινωνιών  – με μόνο περί τα 2/3 των λεωφορείων να λειτουργούν βασανίζονται οι εργαζόμενοι, με το πραγματικό ωράριο εργασίας να ξεπερνάει συχνά το 10ωρο. Η εξ αυτού αυξημένη κυκλοφοριακή κίνηση και το χάος λόγω και των διαδηλώσεων έχουν σοβαρές επιπτώσεις και στην υγεία (αιτία χιλιάδων ασθενειών και παρά πολλών θανάτων) λόγω των ρύπων αρκετά πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια. Την άνθηση της παρανομίας όχι μόνο λόγω της πολιτικής ανοχής επί σειράν ετών αλλά και της έλλειψης προσωπικού και τεχνικών μέσων στην αστυνομία, ενώ και η χρονοβόρα δικαιοσύνη γεννά ένα κλίμα ανασφάλειας όταν προ ετών η Ελλάδα ήταν από τις ασφαλέστερες χώρες στην Ε.Ε. Τη δυσλειτουργία και γραφειοκρατία του δημοσίου τομέα.

Με τη βοήθεια των εταίρων μας ήδη επετεύχθη σημαντική ελάφρυνση της εξυπηρέτησης του Δ.Χ. (επιτόκια 4,5% – 2011, 2% – 2015, 1,5% – 2019 και επιστροφή των κερδών των κεντρικών τραπεζών Ε.Ε. από τη διακράτηση ελληνικών κρατικών τίτλων SMP και ANFA). Τα οφέλη όμως υπεραντισταθμίστηκαν από την υπερφορολόγηση λόγω του υψηλού (3,5% του ΑΕΠ) ΠΔΠ στόχου. Επίσης, οι καθυστερήσεις θεμελιωδών μεταρρυθμίσεων (οι ξένοι δυνητικοί επενδυτές θεωρούν την αργοπορία τελεσίδικων αποφάσεων και δευτερευόντως τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία τα βασικά μειονεκτήματα) εμπόδισαν την ανάκαμψη να μετουσιωθεί σε δυναμική ανάπτυξη με ρυθμό 3-4%. Προφανώς η αυξημένη οικονομική δραστηριότητα θα προκαλέσει (χωρίς υπερφορολόγηση) αυτόματα αναλογικά υψηλότερο ρυθμό αύξησης (4-6%) των φορολογικών εσόδων, επιτρέποντας και ταχύτερη εξόφληση του Δ.Χ.

Η από τον Ιούλιο αναθεώρηση της οικονομικής πολιτικής, παρά το ασταθές διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον, οδήγησε σε ουσιαστική βελτίωση του κλίματος εμπιστοσύνης, που εκφράστηκε άμεσα στα ιστορικά πολύ χαμηλά επιτόκια των κρατικών ομολόγων. Εάν μάλιστα, όπως ήδη συζητείται και λόγω των ασθενέστερων προοπτικών της οικονομίας Ε.Ε., αναθεωρηθεί προς το 2% του ΑΕΠ ο στόχος για το ΠΔΠ και οι ξένοι πεισθούν για τις ευοίωνες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, η Ελλάδα θα ξαναρχίσει να προσελκύει ξένες άμεσες νέες επενδύσεις, καλύπτοντας έτσι το μεγάλο έλλειμμα (περί το 7% του ΑΕΠ) της εθνικής αποταμίευσης και την τεχνολογική της υστέρηση. Επωφελούμενη δε και της γεωγραφικής της θέσης με τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη ως εφοδιαστικές πύλες για την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (π.χ. η απόσταση Βιέννη, Βουδαπέστη, Μπρατισλάβα με Θεσσαλονίκη μικρότερη από αυτήν με τα δυτικοευρωπαϊκά λιμάνια –11 λιγότερες ημέρες διά θαλάσσης ταξίδι– και ακόμη με την Κρακοβία – 15 λιγότερες ημέρες έως το Gdansk) θα επισπευσθεί η επανένταξης της Ελλάδος στη διεθνή αλυσίδα αξίας (παραγωγής) στη βιομηχανία και υπηρεσιών με υψηλή προστιθέμενη αξία, ανεβάζοντας τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στο 3,5%. Επακόλουθο, χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας με σχεδόν 50% υψηλότερο μισθό από ό,τι στα τουριστικά και εμπορικά επαγγέλματα. Η επόμενη 5ετία θα είναι καθοριστική για το μέλλον της σημερινής και επομένης γενιάς και απαιτεί στρατηγική, αγώνα και ομοψυχία.

* Ο κ. Παναγιώτης (Τάκης) Θωμόπουλος είναι πρώην Senior Economist ΟΟΣΑ (Παρίσι), υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, πρόεδρος/διευθύνων σύμβουλος του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), πρόεδρος του Δ.Σ. της Eurobank, πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Τράπεζας.